Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
bies, biesa. (c). izena. Oihala ebakitzeko forma. Biesa bai, asko gaiñera; eon zan epoka bat gonak eta danak eitten giñuzena biesera; asko, baiña asko kostatzen da patronak eta eitten. Zuzen zela eruan bie dan dana... Maria.
biéta, bietía. (d). izena. Eliza garbitu eta elizako gauzak zaintzen zituen emakumea. Bietia, elizan, ba, sepulturak zien, sakristania, ari be imillen bat gari. Ben./ Iru bieta egon zien orduan, argixak piztu, argizaiolak zainddu, elizia zainddu... gero sepulturei kaso eiñ, da Domusantu egunian olatak batu... ta bieta batek elizan alde bat eta bestiak bestia zeukan. (Lar Antz). Etim.: «beata». Ik. sérora.
bíetz, biétza. (a). izena. BIATZ. Behatza.   Dedo, tanto de la mano como del pie. Bereizi nahi direnean, ankako bietz edo eskuko bietz. biétz-áundi, biétz-áundixa. (a). BIETZ POTOLO. Pulgar, dedo gordo. biétz-potólo, biétz-potolúa. (a). Pulgar, dedo gordo. biétz-txíki, biétz-txikíxa. (a). El dedo pequeño. bietza aora emon. (c). esapidea. "Norbait ez dela tontoa esateko erabilia.   De eso nada. bietza txupatzen egon. esapidea. "Ezer egiteke egon. Egon zaitte bietza txupatzen eta pastel barik geatuko za." (Lar Antz) erdíko bíetz, erdíko biétza. (b). Dedo medio, corazón. Ik. atzámar.
bietz-nárru, bietz-narrúa. (d). izena. BIEZNÁRRU. EBehatz-narrua. Behatza babesteko, zauria egin ondorenean edo, ipini ohi zen larru pusketa. Bieznarrua. Narruakin eindda bazan. Guk narruakin eindda ibiltze giñuan, baiña batzutan trapuakin be eitten da ori. Bieztrapua trapuakin eindda badao. Don. Sin. azkapela, aznarru. Ik. bietz-trápu.
bietz-trápu, bietz-trapúa. (d). izena. BIEZTRAPU. Behatz-trapua. Behatza babesteko, zauria egindakoan bilduta ipini ohi zen trapua. BIEZTRAPU esan ohi da. Ik. bietz-nárru.
bigantxia
© Jaione Isazelaia
bigántxa, bigantxía. (c). izena. Ternera pequeña de hasta 5 ó 6 meses. Bigantxia txikixaua, ta aundixauai esate jako biaia. Porrejenplo txal txiki bat bigantxia ero txal-ixkua da. Aura bigantxa aura aundi eitten danian biaia esate jako, neska txikixai ta aundixai esaten jakon estilora. Mertz./ Jaio berrixa danian geixao esaten jau bigantxia. “Ze dok, urruxia ala ixkua?”. “Urruxia”. “Bigantxia orduan”. Don. Jaio berriari urrusa ere bai. Susara jartzen hasten denean biae.
bigarren aittajaun. Ik. bisábuelo, -a.
bigarren ama. Ik. iñúde.
bígote. Ik. bíbote.
bígun. 1. bigun, biguna. (a). adjektiboa. Blando, -a. Oe au bigunegixa da./ Oso negu biguna doia. 2. bigun. (b). adberbioa. Blandamente. Oso bigun tratatzeittu umiak.
bigúndu. (a). da-du aditza. Ablandar(se).
bigungárri, bigungarríxa. (c). izena. Almohadillas o cualquier cosa blanda o suave que se pone para amortiguar el roce entre botellas, en el lomo de los burros, etc. Zapatan bigungarrin bat ipiñi biakot, miñ emuten doste eta.
bigunkerixa, bigunkerixia. (b). izena. Blandura excesiva. Ezta ona umiekin bigunkerixetan ibiltzia.
biguntásun, biguntasúna. (b). izena. Blandura, ternura. Aurtengo madarixak eztauke iñoizko biguntasun aura.
bigúnuna. BIGÚNUNE. 1. bigúnuna, bigúnunia. (c). izena. Zona blanda. Oso gogorra zeuan txuletia, baiña bigununak pe bazeuzkan. 2. bigúnuna, bigúnunia. (c). izena. BIGÚNUNE. Punto flaco, momento de apuro. Aitta il jakuenian an joan jakuen pratikantia terrenuak erosi naixan, bigununia aprobetxatzera. Sin. argáluna.
biguri, bigurixe. izena. (Leintz) Migura. Muérdago Ik. miúra.
bijilíxa, bijilixía. (b). izena. Haragia jan behar ez den eguna.   Vigilia. Aste Santuko barikuak bijilixa egunak./ Biar bijilixa da ta arraiña erosi. bijilixa eiñ. aditza. Hacer vigilia.
bikáiñ. 1. bikáiñ, bikáiña. (c). adjektiboa. Oso ona.   Excelente, hermosísimo. Txal bikaiña daukau zaltaixan. 2. bikáiñ. (c). adberbioa. Oso ongi. Bikaiñ jokatu dau Zezeagak. Gutxi erabilia.
bíki, bíkixa(k). izena. BIRKI (LEIN.). Gemelo(s), mellizo(s). Mariak bikixak eukittu./ Anai bikixa il jako. Ik. íruki.
bikialdi, bikialdíxa. (c). Bikiak eduki direneko aldia. Bi bikialdi izan zittuan bata bestian atzian.