Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
-aga
aáztu
abarka-galtza
abémaria
abíxau
adári
adárzabal
afari
agiñéko miñ
agún
aidézko buélta
Aingeruzar
aitta-mosu
Aitzian jaiotakuak aitzian nai
áixkora-bégi
aize-zúlo
akábatzaille
akostunbrau
álanbre
albista
aldats
aldrebeskeríxa
Algódonera
alkóndara
alpérra izan
amabíko-áundi
ama puntáko
ámen
amoríxo
anaiérdi
andérotza
anezka-etxe
ánjelus
ankámiñ
ansuategi bedar
ántz
aokára
apáldu
ápelo
apreetero
ar
aramaittako
arátuste lóra
arbola-perretxiko
ardiérren
area
árgi
argízai-tánta
arka
arlóte
árnika bédar
árra
arrakalada
arrantxéro
arrasto
arráza
arrézkero
arrímu
arroskara
artakutxa
artatxóri
árto
artz
asétu
áspa
astápotro
astoéme
astúa átzeraka baiño térkuaua izan
áte
atetxákur
atxbítarte égoe
atzbizar
átzeruzka
aundiguráko
aurrebero
áusi
autségun
áxaxa
azátz
ázkar
azpíjan
Ázula
bagill
bajáda
bakóitza
balío izan
banátu
barbantzu
barkátu
barregúra
bárriz
basakatu
basoerdi bat jo
basúrda
bázkai
bedar errailla
beéko su
begirátu
Béizu
belárriko miñán bédar
belozidáde
béndian
berákatz
bérba eiñ
berdéxka
berendixa
berótu
besarte
betekára
bezéro
biarréko
biderátu
bigunkerixa
billotx-adári
birbikiñ
birraldátu
bíur
bizibíde
bizixa
blásta!
bolátoki
bordau
bostéun
bragáu
bríst eiñ
buérda
burdi-burpill
burdiña-salda
burpil-zorrotz
búrtol
buruirítzi
bústi
buztingórri
danbatéko
dardáizu, -o
déittu
denunzíau
desezaun
despístau
diábru
diplomátiko
dispárau
Donostía
drau
dúnba
ebali
ederráldi
edúr-bóla
egaletako zulo
egitteko txokolate
egostura
egur-zan
eju-ejuka
eldúleku
elórrarantza
emezortzi
endemas
enpaiñuz
entiérru -o
épel
érako
erbásanta
erdibíttu
erei
erlátegi
ernári
érpill
errazoi
errédittu
errégu
errekondo
errementáritza
erréparto, -u
erretírau
errezil sagar
errobéro
errópaje
érruki
esámiñ
éskaillu, -o
eskax
éskiña
eskribídu
eskúlan
eskusóka
esné-arro(n)ka
espálda
esplíkau
este-áundi
estrapelísta
eta
etxáflero
etxe-kakatsu
etzan
éun
euri-arrara
éuskerazko dántza
ezaugárri
ézer
ezízen
ezkonsári
ezpáta
ézten
fáltso, -u
fátu
fijo
flámenka
fraille-berbeta
Frantzía Euskál
fúbol
fusturi
gabon-éske
gáiñera
gaizkittu
galda-burdiña
galípot
ganau-soka
ganórabako
garbántzu
garí-ébaitze
garlopa
garróte
gáubela
gaztaimámiñ
gaztekeríxa
géldi
gertáu
gibélurdiñ
gíro
gizen-fáltsu
gobérnante
goibel
goldátu
gonazále
gordáillu
gorriñ-egualdi
gosétu
gramilla
gubi
gustáu
ibilláldi
idolika
igárri
iguinddu
ikastáille
ikúrriñ
il-draun
illentxa
il-píxu
indarrétxe
inguletadora
íntxaur
-iñéro
io
ipurdíko
ipurtokértu
iráun
íriñ
irúdi
irutxikíko bótilla
ítto
itxe
itxúrabarik
itzulikaldera
ixípula
ixúrtu
izéntau
izpíttu
jabóndu
jakíntsu
janóntzi
játor
jazman
Jesusén Bíotz
joán dan
jórra
juanikóte
justútu
kaiñabéra-sáill
kakaíñan
kakáume
kalbóso
kale-txákur
kamioe, -i
kángrena
kanpókalde
kántzer
kaporal
karákter
kareauts
karlistói
karraztarro
kartonérixa
kaskára-bátze
kastataráko
katanárru
katon
kaxk
kejóso, -a
kilikilitsu
kintáda
kirikíxo
kizkúrtu
kobardétu
koipétu
koláda
komante
konbéstante
koniflóra
konprómiso
kontrabísta
kontulári
kórba
korríente
koskábillo bédar
kóta
kriaútza
kuartonérixa
kukuka ibili
kunplídu
kurutzai
lábaiña
labore-úrte
laiñeza
láko
lánga
lanzúrda
laratz
larre motxian azittakua izan
lástazao
láuko
léen
leká-pátata
lepámotz
lera-zapata
Lezárrisoro
limari
lior-lában
litxatu
llána
lokámux
lorabotatzaille
lotsábako
lubera
lur-auts
lurtári
maáts-bátze
maikára
maittásun
máketo
malapartáu
mamarro
mangáu
mántxa
marikoi
markí-mádari
martinetero
mastíkau
mátxet
maxkar
mekáuben!
méndi
menpeko
merketári
mezia (edo errosaixua) esan
Miláitos
minéral
míra eiñ
mittei
modútu
moldiatzaille
móro
mostu
motxárda
múgarri
murríztu
mutilgázte
mútxo
nagíttu
napar-jénte
narrúta
Nebereta
negu-mútil
nerbióso, -a
néure
nóiznai
norbéra
nun ero nundik
obéto
ode-tóntor
odól-juan
ógi
ogí-zati
óilloki
oinguan
óittu
okéla
ola
óluts
ondóez
oneratu
oostu
ordáinddu
orduraiño
orko izena
orren baten
órtik
oskarbittu
ostéra
óta
otsáill
ótzan
paatxa
Pagobedeinkatu
palángana
panpana jo
papuztu
parézer
párte
pasára
Paskúa Udaberríko
patérnoster
páxa
pélota
perdígoi
perretxíku, -o
petenáda
pika -jungura
pikúluze
pinplau
piñu-koko
pipi
pitxí lora
plania pasau
plé éindda
póltsa
pórru
pótaje
potróso
praille
prepáratibo
príntzesa
promésa
pulmoníxa
púntero
púsillo
putzustel
raréza
rékto
sáale
sai
sakáu
salbákonduto
sáltsa
San Juan
San Markos
Santikúrutz
sarden
sartúera
sasóe, -i
satísfetxo
segámaillu
sei
semínaixo
sentímentu
seto
sínfalta
situazíño
soiñu txiki
solómo
sorbéltz
sortu
suarka
suberte
sugan
súr-motz
sutái
tablóe, -i
taka-taka
tanganillo
tária
tati!
teillátu
tenple onekoa edo txarrekoa izan
térzeran
tínta
tirízi
tití-púnta
tolósa bába
topalan
tortéro
tragáu
trankílddu
tremendo
tringo
triskazíño
tróntzo
trunboe
tutulu mendi
txakurkeríxa
txáltxiki
txánpon
txapláta
txarri bédar
txarrítta
txatxuáldi
txibixa
txilbor
tximoso, -a
txingorráda
txipili-txapala
txirlora
txirritola
txístu
txitxi-potxuetan jardun
txolet
txori-káka
txortalári
txukúndu
Txutxúrra
ugar
ukátu
umémiñ
untau
uráundi
ur-érreten
urkúldu
úrren
urritzézko
urtéko ájuste
usakúma, -e
uts
úztau
ximúrtu
zaborreríxa
zakártu
záltai
zankúrutz
zapatz
zapózta
zarpiau
zártzaro
ze
zélula
zepátu
zerráill, -a
zestokára
ziarbide
ziéntoka
zikiríxo
zink
zirikada
zirrinddára
zopaundi
zorna bédar
zórtzi
zubi-ánka
zuma ságar
zurikeríxa
zurtu
jakíntsu. komentario 1 1. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Jakinduria askokoa.   Sabio, -a. Gizon jakintsua zan Barandiaran. 2. jakintsu, jakintsúa. (b). adjektiboa. Sarri erabiltzen da "sasijakintsu", "harro" esanahian, ironiaz. Ezautukozu Nikasio. Bai, beti berriketia darixola dabillen jakintsu bat.
jakintsukerixa, jakintsukerixia. (c). izena. Sasijakintsuaren esana edo ekintza. Arek beti jaukak jakintsukerixan bat.
jákiñ. komentario 1 1. jakiñ. (a). du aditza. Saber. Eztakitt zure izena./ Orrek jakin daki (asko dakiela). Adineko banaka batzuek bakarrik darabilte /z/ pluralgilea: dazkitt, nezkixen, etab. eskumia eta ezkerra nun daukan jakiñ ez. esapidea. "Ezer ez jakin. Ezer eztok, eskumia eta ezkerra nun daukan etxakik, ta asko iritxixaorik etxuat ezautzen." (Lar Antz) eztakitt zer, badakitt zer. (b). esapidea. BADAKITT ZER. No se qué, no se cuantos. Gizurterua nitzala, eztakitt zer badakitt zer. eztakizu asko. (b). esapidea. No sabes bien. Eztakizu asko zelakuak esan dittuan zuregatik. 2. jakiñ. (b). aditza. Ohitura izan. Arek badaki zapatutan Anttoninera juaten. Eguraldiaz ere bai: Badaki martixan bero galantak eitten./ Badaki udazken ona eitten. 3. jakiñ. (c). du aditza. Gauza ezkutu bat, txori-habiak, batik bat, edo gordailuren bat non dagoen ezagutu.   Saber donde se encuentra una cosa oculta, un nido, por ejemplo. Nik zortzi apixa dazkitt./ Orrek zozo-apixia daki./ Nik arrautza gordaillua dakitt. 4. jakíñ, jakíña. (b). adjektiboa. Begi-bistakoa, jakinekoa.   Sabido, notorio. Kontu jakiña da ze pasau zan gure Txabolapian./ Ire kasua oso jakiña dok errixan. Ik. jakiñeko. 5. jakíñ, jakíña. (c). adjektiboa. Concreto, -a. Ez giñan geratu egun jakin baterako./ Leku jakiñian laga giltzia. Ik. jakiñeko.
jakíña. (b). juntagailua. Noski, horixe.   Claro, por supuesto. Eran ein juan da, jakiña, mozkortu. Ik. klaro.
jakiñéko. 1. jakiñeko, jakiñekúa. (b). izenlaguna. Jakina, gauza jakina, bistakoa.   Sabido, notorio. Karnetik barik zebillen kotxian da jakiñekua zan ze pasau bia jakon./ Jakiñeko gauzia da etxe orretako jiria. Ik. jakíñ. 2. jakiñeko, jakiñekúa. (c). izenlaguna. Aurrez pentsatutakoa, ados jarritakoa, konkretoa.   Concreto; pensado o concertado previamente. Manifestaziño ondoren jakiñeko leku baten geldittuko ga, bestela eztou alkar topauko ta./ Durangora jakiñeko liburuak erostera joan bia da denporia galdu nai ezpada./ Jakiñekua zan pasau bia zana. Ik. jakíñ.
jakiñían. (b). adberbioa. JAKITTUNIEN (LEIN.). Jakinean.   A sabiendas, al corriente. Jakiñian dago ama berandu joango naizena./ Anaian jakiñian arrapau zotsan dirua amai. Jakiñian egon, batik bat. ZEREN edo NOREN jakiñian. JAKI
jakítun, jakitúna. (d). adjektiboa. Asko dakiena, jakintsua. Eskola asko dakiena, jaso dugun adibide bakarrean. Zuen moduko jakitunak ez ga gu; ez giñalako joan. Geu be joan bagiña nok daki noraiño aillegauko giñan. Fran. Gutxi erabilia.
jálgi. (d). da-du aditza. Landare batek hazia berez barreiatu.   Echar una planta la simiente por sí sola. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe./ Garixa jalgi, baiña ez gaixuaaittik; eldu dalako eta gero egualdi siku bat aillegatzen bada ba, bere kaskaratik ba sikatu ta jalgi. Don. Belar txarrez, gehienbat. eztago garirik jalgitzen. esapidea. (Antzuola) "Inor zain ez dugunean edo presarik izateko arrazoirik ez dagoenean esan ohi da. Lehen garia jalgiz gero Eon zaitte trankill, ezaitte jun, eztao garirik jalgitzen da. Sin. umeik eztou laga negarrez etxian."(Lar Antz).
jamon eiñ. aditza. (Antzuola, Aramaio) Jaramon egin, kaso egin. Ez naiz konturatzen berba diferenteik, bakizu, sekula etxat jamonik eiñ. (Lar Antz)./ Orri jamonik pez.
jan. 1. jan. (a). du aditza. Comer. Ik. trípak játen. Egon lo ta jango dek me. esaera. "Azkenengo ibiltzen denak edo mugitzen denak ez du ezer izango; DEK esan zuen lekukoak." (Lar Antz). Irixa adar da guzti jan. esaera. IRIXA PERRA TA GUZTI JANGO NEUKEK. Gose handia denean esan ohi den esaera. Irixa adar da guzti jango neukek. berbía jan. (b). esapidea. Agindutakoa bete ez.   Incumplir la palabra. Ezixozue ezer sinistu, berbia jaten zalia da ta. jaixon paretak. esapidea. "Pertsona bat ekonomikoki gaizki dagoenean, eta etxea besterik geratzen ez zaionean, jendeak esaten du: etzare ain gaizki be! Etxia beintzet badaukazu. Etxearen nagusiak hau esanez erantzuten du: jaixon paretak! Izan ere, etxeko hormek ez baitute jaten ematen." (Lar Antz). jan-jan eiñ. (c). esapidea. Asko jan. Inoren etxean jaten denean ohitura dute adinekoek zera esateko despedidarakoan: Ekarri eztou ezer eiñ, baiña bagoiaz jan-jan eindda./ -Guk jan-jan eiñ, ezpanak garbittu eta aide. -Bueno, bueno, urrenguan be etorri. Ik. éntzun-éntzun eiñ. txitiak beste jan. (c). esapidea. Oso gutxi jan. Gure amandriak txitia beste jaten dau aspaldixan. 2. jan. (c). dio aditza. (lagunartekoa.) Irabazi kirolean.   Vencer en en deporte. Espriñian jan zotsan karreria Perurenak./ Aurten be Atletixak baietz ligia jan. 3. jan. (c). dio-du aditza. Gastar el dinero, estafar, quitar, privar... a alguien. Soziuak zeuzkan diru guztiak jan jotsan./ Amar milloi jan i dotsa bankuai./ Iru egunian jaten zeban sueldua. 4. jan. (c). du aditza. Gastar, desgastar, rebajar (con una lima, etc.). Kajoia ezpada kabitzen, ertzak limiakin jan eta sartuko da./ Pieza oni oinddio milimetro bat jan bia jako. 5. jan, jana. (a). izena. Janaria.   Comida, alimento. Jana ta erana izan ezkero naikua dau. Sin. játeko. On egin janak eta kalterik ez edanak. esaera. (Lar Antz). Jaterakoan probetxu ona opatzeko esan ohi dena.
jan-txákur, jan-txakúrra. (c). izena. Gorrón, parásito. Jatorriz: jan besterik egiten ez duten txakurrak. —Ze txakur klase dok au? —Au, jan-txakurra
janáldi. 1. janaldi, janaldíxa. (b). izena. Jate saioa.   Sesión de comida. Atzo gaztaiñak erre giñuzen eta aze janaldixa ein giñuan./ Orrek janaldi baten iru txuleta igual jate jittuk. 2. janaldi, janaldíxa. (b). izena. Desfalco. Akordau zienerako egundoko janaldixa eindda zeukan ofizinistiak./ Ori bankutik bota zeben janaldixa ein zebalako. JANALDIXA EI Ik. désflako.
janáriñ. (d). adberbioa. Gutxi janda.   Habiendo comido poco. Gaur janariñ samar pasau dot eguna, estomagutik enabill ondo ta./ Orrek pe eztauka janariñ ibillitako itxuria.
© Gorka Ortega
jangárka, jangarkía. (d). adjektiboa. Jale txarra, mizkina.   Inapetente. Jateko eskaxa danai esate jakok jangarkia, ume bat esate baterako. Klem. Sin. jangártsu. Ik. mízkiñ.
jangarkátu. (d). da aditza. Volverse inapetente.
jangártsu, jangartsúa. (d). adjektiboa. Inapetente. Sin. jangárka.
jangóiko, jangoikúa. (a). izena. Dios. komentario 1 Jangoikua, bat eta bera naikua. (c). esaera. jangoikúa lagun. (c). Harridura adierazten duen esklamazioa.   Por el amor de Dios. Au ipiñi erderaz da (tutik jakin gabe), erak e, jangoikua lagun, zelako barriak lurrian bueltaka. Aniz./Oiñ nola billauko juau guk atzera bidia? Illunduta ta, jangoikua lagun. Ba Zumarrara jun biako juau oiñez. Mertz. jangoikuágaittik!. (c). interjekzioa. Por el amor de Dios! Gabian andrakumaik ez bakarrik jangoikuagaittik iñora e. Hil. jangoikuak aparta!. (c). interjekzioa. JANGOIKUAK APARTA. Harridura esapidea. Arek pe eztauke erruki aundirik, jangoikuak aparta! . jangoikuak pe eztaki. (b). esapidea. Asko. Jangoikuak pe eztaki zenbat sufridu daben asunto orrekin. jangoikuan izenian!. (b). interjekzioa. Por el amor de Dios. Limosnatxo bat Jangoikuan izenian.
© Jaione Isazelaia
jangoikuán atzámar, jangoikúan atzámarrak. (d). izena. . JANGOIKUAN ATZAPAR. Lonicera periclymenum. Madreselva. Belar bakarra hazi beharrean tortotan hazten da. Normalean, bide bazterretan, pareta zaharretan eta etxe inguruetan hazten da. Pluralean izendatzen da. Sin. Jesukriston atzapar (Os.), Amaberjiñian atzapar (Eib.).
jangoikuán katu, jangoikuán katúa. (d). izena. ZERUKO KATU, INFERNUKO KATU. Larva peluda de mariposa. Zeruko katu esaten zaio Oñatin eta Eibarren, eta infernuko katu beste zenbait lekutan.