Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
adári tópeka
adixo
adári tópeka, adári tópekia. (b). izena. Pelea de carneros. Basuan garo ebagitzen niarduala, ordu erdiko adari topekia ikusi najuan. Adari topeka gerta daiteke adari-joku izan gabe. Borroka berezkoa denean, alegia.
adaríttu. (c). du aditza. Cubrir el carnero a la oveja. Agostuan amarrian, olaxe, lagatzeotsat adarixai ardixetara. Orduantxe asten dia arkerak eta segiduan pasatzen dia adarixakin ardixak, adaritzen dia. Enr./ Lau adari daukadaz, da nik eitten dotset e adaritzeko denporan ba bi; lelengo bat bakarrik botatzen dot ardixetara, ezta, baiña gero ardixak mordua dabizela arkera ikusittakuan ba bi. Bi erabiltzeittut, lelengo norberak nai dittuan kapritxuzkuenak, da gero ba, pasau samartutakuan ardixok pa gero danei lagatzeotset. Enr. adaríttuta. (c). adberbioa. Preñada la oveja. Adarittuta dare; “ardi-betia” be ondo dao, baiña sekula eztot entzun. Luis.
adáritxo, adáritxua. (c). izena. ADÁRITO. Urtebetetik birako adari gaztea. Batzuk esaten dotse adaritua. Adaritxua ba, aurretik esaten jako billotx-adarixa, billotxa andik urtebete arte, ta gero adaritua, gero adarixa. Urte bikin bai, balio izeten dau amar ardinddako ero gutxinddako, baiña errebañuan ba eztau balio; aren kontura ezin leike laga errebañua urte baterako billotxetarako. Luis. Batzuek ADÁRITO, adáritua deitzen diotela dio Luisek.
ádarje, ádarjia. (c). izena. Adarkera.   Cornamenta. Oso adarje zatarreko irixa da, baiña inddartsua./ Uztarrirako bada ondo begiratu bia jako adarjiai. Sin. adarkera.
ádarka. 1. ádarka, ádarkia. (b). izena. Adarren bidezko borroka.   Pelea a cornadas. Egundoko adarkia eiñ dabe zelaixan Morok eta Apalak./ Ganau adarka billurgarrixak ikusitta gare. 2. ádarka. (c). adberbioa. Peleándose a cornadas. Beixak adarka dabitz.
adarkára, adarkaría. (a). izena. Adarkada. Adar kolpea.   Cornada. Adarkara ederrak emoteittu gure bei beltzak. adarkaria jaurti. (c). esapidea. Ziria sartu, adarra jo. Atzo adarkara majuak bota ostan koiñatuak broma abarrian.
adarkári, adarkaríxa. (c). adjektiboa. Adarka sarri egiten duena.   Corneador, -a. Esne-bei ona da baiña adarkarixa, demoniua alakua. Sin. topekalari.
adármakur, adármakurra. (c). adjektiboa. Cornigacho. Sin. adárrapal.
adarpunta. 1. adarpunta, adarpuntia. (a). Adarraren punta. Adar puntia sartu zostan zezenak. 2. adarpuntak. (a). (lagunartekoa.) Titi-puntak. Bero-bero jartzen najuek horrek adar-puntak kamisetan markauta ikustiak. (TSE Berb). Ik. tití-púnta.
adárrapal, adárrapala. (b). adjektiboa. Adarrak behera begira, makurrak, dituen aberea.   Cornigacho, -a. Gure bei beltza adarrapala da baiña ala ta be onena beziñ ona uztarrixan. Azentuari dagokionez, azkenaurrekoan diote batzuek (Don.k, adibidez): adarrapála, adarmakúrra, adarzabála, adarsardía, adartxutíxa. Sin. adármakur.
adarréko, adarrékua. (d). izena. (Eibar) Medida mínima de capacidad. Adarreko bat patxar Erremona Martantzat, ondoezik dogu ba oian. (Etxba Eib).
adarsárda, adarsardía. (d). adjektiboa. Zezenaren tankerara adarrak dituen aberea (behia edo idia). Zezenan zerera dauzkana, adarsardia. Don.
adártente, adártentia. (c). izena. Adar tenteak dituen aberea.   Animal de cuernos tiesos. Iri bat adartentia ta bestia adarrapala. Sin. adartxúti. Ant. adármakur, adárrapal.
adártsu, adartsúa. (a). adjektiboa. Adar askokoa.   Frondoso, -a. Pagua adartsua izaten da.
adartxúti, adartxutíxa. (d). izena. Animal de cuernos tiesos. Don. Sin. adártente.
adárzabal, adárzabala. (c). adjektiboa. Adarrak zabal dituen aberea.   Corniabierto, -a.
adelántau. 1. adelantau. (b). du aditza. Aurreratu.   Adelantar. Gaur lanak adelantatzia komeni jaku, biar jai artzeko be./ Patatak asko adelantau dabe joan dan iru egunetan. Sin. aurrerátu. 2. adelantau, adelantáua. (a). adjektiboa. Adelantado, -a. Oso naziño adelantaua da Suezia. Sin. aurreratu. adelántau egon. (b). esapidea. Aurreratuta egon. Emen aldian adelantau dare Alemanian.
adélantu, adélantua. (b). izena. Aurrerapena, asmazio berria.   Adelanto. Oiñ daren adelantuekin etxeko lanak eztie lan./ Sasoi artan bizikletia adelantu aundixa zuan./ Oiñ gerria sortuko balitz, oiñ daren adelantuekiñ, iru egunian akabauko litzakek. Klem.
adiós. (a). interjekzioa. ADÍXO. Adiós. —Bueno, biar arte. —Bai, adios./ Oiñ eurixa eitten badau adios gure bedarronduak./ Bai, adixo, gero arte. ADÍXO ere bai agurretan.