Hiztegia
illínti, illíntixa. (d). izena. ILLÁNTI, ILLATI. Tizón, palo medio quemado. Beeko sutatik illintixak artu ta pizten zittuan zigarruak.
Azen. íllinti, íllanti, íllati ere bai. illíntixa baiño béltzaua. (c). esapidea. Oso beltza. Afrikano bat jebillan, illintixa baiño beltzaua, erlojuak saltzen.
illu, illúa. (d). izena. ILDDO (ARAM.), IXU, IRU (EIB.). Enbor zaharrek barrualdean daukaten usteldutako materia. Lo blanco y podrido de un tronco. Illua esate ako usteldutako... Arrama bat noizbaitten ebai itxuria, ta andik sartze akon mala da ori; beai buruai sartze akon, zea, ustela. Martin. Ik. iru.
íllun. 1. illun, illúna. (a). adjektiboa. Oscuro, -a. Kotxe illun baten ikusi dot.
berde-illun. (b). adjektiboa. GORRI-ILLUN. Berde oscuro. GORRI-ILLUN, ORI-ILLUN, etab.: rojo oscuro, amarillo oscuro, etc.
upan baino illunago. (d). esapidea. (Leintz) Oso ilun. Upa: barrika. 2. illun, illuna. (b). izena. La noche, la oscuridad. Guazen etxera, laster illuna dator eta./ Eneban ezer ikusten illunetan.
illunábar, illunabárra. (d). izena. Anochecer. Gu etxera orduko illunabarra izango da.
Hitz ia galdua. Illuntze, -i da arrunta. illuntábar, illuntabárra dio Donatok. Honek dionez, illuntzi baino ilunago dagoenean da illun(t)abar; eta istantzen sinonimoa izango litzateke eta egunsentiren antonimoa. Ik. illúnkera, ílluntzi, -e, istantz.
illunáldi, illunaldíxa. (c). izena. Ilun dagoen momentua. Lainoagatik bat-batean iluntzen denekoa, gehienbat. Momento de oscuridad. Illunaldixa dauka egualdixak, goizian euzki ederra egon da baiña.
illúndu. 1. illundu. (a). da-du aditza. Hacerse de noche, oscurecer. Neguan belaxe illuntzen dau./ Persianak jetxi ezkero kuartua illundu eitten da./ Eguna illundu dau./ Etxia illundu da 2. illundu. aditza. (Eibar) Pavonar. Ik. urdin-illundu.
illúnkera, illúnkeria. (c). izena. Eguna eta gauaren bitarteko hori. Denborazko kasuetan ia bakarrik. El anochecer, el paso del día a la noche; el crepúsculo vespertino. Atzo, illunkeran, aizerixa pentsau jatan zelaixan. Ik. illunábar, ílluntzi, -e, istantz.
íllunpe, íllunpia. (c). izena. Iluntasuna. Oscuridad, tinieblas. Argixa joan zanian ordu erdi inguru ibilli nitzan illunpian. NON kasuan, gehienbat. Bergara eta Antzuola artean, oso paraje ilunean dago Illunpe baserria. Ik. illuntásun, illun.
ílluntzi, -e, ílluntzia. (a). izena. Iluntzen hasten denetik afarira arteko tartea. El anochecer. Illuntzi gehiago illuntze baino.
íllúntzi bédar, illúntzi bedárra. (d). izena. . Ez dakigu zein bedar den. Illuntzi bedarra izengok e, illuntzian batu eitten dok bedar ori; illuntzira batu. Bere zerian, udabarrixan-da, egunez xabal-xabal egoten da euzkixa artzen, da euzkixakin batera batu eitten da. Don.
illuntzión. (c). interjekzioa. Ilunabarreko agurra. Gutxi erabilia. Atsaldeon (argi samar dagoenean) eta gabon (ilun samar dagoenean) dira arruntak.
illuntzittu. (d). du aditza. Ilunabartu, iluntzea etorri. Laster illuntzittuko jok eta obe dozue lanai lagatzia. Klem.
illúrentzia eguna. (d). IDULENTZIA EGUNA. Induljentzia eguna. Hala esaten zitzaion Bariku Santu egunari. Etim.: «induljentzia»
il-píxu, il-pixúa. (c). izena. Abereak hil eta garbitu ondoren duen pisua. Peso en canal de una res. Gutxi erabilia, bizipixu esan berri denetan ia bakarrik. Kanalian da arrunta. Ik. bizipíxu, kanalían.
íltza. (a). GILTZA, ULTZA, -E, UNTZA (ARAM.). 1. iltza, iltzía. (a). izena. ULTZE. Clavo. Ik. éntenga, puntápais. 2. iltza. (c). izena. Idi probetako distantzia unitatea. Sin. ultze.
iltzeko, iltzekúa. (d). izena. ILTZEJO. Ganadua gaizki perratzeagatik sortzen den infekzioa. Iltzea azazkalean beharrean haragian sartzeagatik, alegia.
ilusiño, ilusiñúa. (a). izena. Ilusión. ilusíñuak egin. (b). Hacerse ilusiones. Mutilloi ilusiñuak eindda zeuan, itxuria, neskia ezkonduta zeuala jakin zebanian.
imájiña, imájiñia. (c). izena. Irudia. Imagen. San Pedron imajiñia kendu dabe altaratik./ Etxata joaten aren imajiñia burutik.